დენ ბილეფსკი
სტამბული - თურქეთის ევროკავშირში გაწევრიანების პერსპექტივა სულ უფრო ბუნდოვანი ხდება, მაშინ როდესაც ეს ქვეყანა აქამდე არნახული ენერგიით აფართოვებს საკუთარ კონტაქტებს უმეტესად მუსულმანურ ქვეყნებთან. ამ ფონზე შეერთებულ შტატებსა და ევროპაში შეშფოთებას იწვევს უკვე დიდი ხნის განმავლობაში არსებული კითხვა - ხომ არ იხრება ეს მასშტაბური საერო მუსულმანური სახელმწიფო უფრო აღმოსავლეთისკენ, ვიდრე დასავლეთისკენ?
როდესაც პრეზიდენტი ობამა ამ წლის აპრილში თურქეთს სტუმრობდა - ამ სიმბოლურმა ჟესტმა თურქეთის გეოსტრატეგიულ მნიშვნელობას ხაზი გაუსვა - მან განსაკუთრებით აღნიშნა ამ ქვეყნის, როგორც ხიდის როლი აღმოსავლეთსა და დასავლეთს შორის, აღიარა მისი შუამავლის როლი არაბულ-ისრაელურ კონფლიქტში, ასევე მთელი თავისი პოლიტიკური წონით აშკარად მხარი დაუჭირა თურქეთის ევროკავშირში გაწევრიანებისკენ სწრაფვას.
ახლა, ექვსი თვის შემდეგ, ზოგიერთი ექსპერტი ვაშინგტონსა და ბრიუსელში თურქეთის, როგორც პარტნიორის სანდოობას ეჭვქვეშ აყენებს, ბევრი თურქი კი საკუთარ თავს ეკითხება, ხომ არ ღირს მათ თავად სთქვან უარი ევროკავშირზე, ვიდრე ამას პირველი ბლოკი გააკეთებს.
შიში იმის თაობაზე, რომ თურქეთმა ხიდების მშენებლის როლზე უარის თქმა გადაწყვიტა ამ თვეში გაძლიერდა, როდესაც ამ ქვეყანამ ისრაელის სამხედრო-საჰაერო ძალების მანევრებში მონაწილეობაზე უარი სთქვა. ამან კიდევ უფრო დაძაბა ურთიერთობა, რომელიც მანამდე უკვე საკმარისად შელახული იყო, როდესაც შვეიცარიის დავოსში მსოფლიოს ლიდერების წინაშე გამოსვლისას თურქეთის პრემიერ-მინისტრმა რეჯეპ ტაიპ ერდოგანმა ისრაელის პრეზიდენტი შიმონ პერესი ღაზას სექტორში სამხედრო ქმედებების გამო გააკრიტიკა.
მაღალჩინოსანი თურქი ჩინოვნიკები ამბობენ, რომ ბატონმა ერდოგანმა, რომელიც ისრაელსა და სირიას შორის შუამავლის როლს ასრულებდა ღაზას სექტორში კონფლიქტის დაწყებამდე სულ რაღაც რამდენიმე კვირით ადრე, ჩათვალა რომ მას უღალატეს, როდესაც ისრაელმა აგრესია წამოიწყო და რაც მისი აზრით უდანაშაულო მუსულმანების უაზრო მკვლელობით დასრულდა.
იმავდროულად, ზოგიერთ დასავლელ დიპლომატს მიაჩნია, რომ თურქეთმა მათი აზრით ირანთან დაკავშირებული ქმედებებით შეშფოთების საფუძველი შექმნა.
როდესაც ამ წლის ივნისში ირანის სადაო საპრეზიდენტო არჩევნების ოფიციალური შედეგები გამოქვეყნდა, თურქეთი იმ ქვეყნების რიგში აღმოჩნდა, ვინც პრეზიდენტ მაჰმუდ აჰმადინეჯადს ხელახალი არჩევა მიულოცა. სამშაბათს, თეირანში ვიზიტის დროს, ბატონმა ერდოგანმა განაცხადა, რომ დასავლეთი ორმაგი სტანდარტების პრაქტიკას მიმართავს, როდესაც ირანის ბირთვულ პროგრამასთან დაკავშირებით ამ ქვეყანაზე ზეწოლას ახდენს. ”ისინი ვინც ბირთვული განიარაღებისკენ მოწოდებებს აკეთებენ, პირველ რიგში ეს პროცესი საკუთარ ქვეყნებში უნდა დაიწყონ” - ხაზგასმით აღნიშნა მან.
საფრანგეთის პრეზიდენტი ნიკოლა სარკოზი ხმამაღლა აპროტესტებს თურქეთის ევროკავშირში გაწევრიანებას და ამტკიცებს რომ ეს ქვეყანა გეოგრაფიულად ევროპას არ განეკუთვნება. ამ საკითხზე ასევე ეჭვი გამოსთქვა გერმანიის კანცლერმა ანგელა მერკელმაც. ბევრმა თურქმა მიიჩნია, რომ ევროკავშირში მათი ქვეყნის მიღება მუსულმანების დიდი რაოდენობის გამო არ სურთ.
გასულ კვირას სტამბულის შეხვედრაზე, სადაც თურქეთის მეზობლებთან ურთიერთობის საკითხი განიხილებოდა, წარმომადგენლობითი პალატის წევრმა და კონგრესში ევროპის საკითხების ქვეკომიტეტის თავმჯდომარე რობერტ უექსლერმა განაცხადა, რომ - ”თქვენ კითხულობთ რატომ დაინტერესდა თურქეთი სხვა მიმართულებებით? ევროპა, დააკვირდი საკუთარ ქმედებებს და საკუთარ მოსაზრებებს”.
სხვა ანალიტიკოსები აცხადებენ, რომ თურქეთს ამ მიმართულებით კულტურული და ეკონომიკური ფაქტორები უბიძგებს.
Sabanci-ს უნივერსიტეტის პოლიტიკურ მეცნიერებათა პროფესორმა ერსინ კალაიჩიოგლუმ აღნიშნა, რომ გლობალურ ფინანსურ კრიზისს ევროპული ეკონომიკის შემცირება მოჰყვა, რამაც თურქეთს - მსხვილ ექსპორტიორს - ახალი ბაზრების მოძიების დაწყება აიძულა. ამ პოლიტოლოგსაც და მის სხვა კოლეგებსაც მიაჩნიათ, რომ მმართველი ”სამართლიანობისა და განვითარების” პარტიის, როგორც მუსულმანური ფესვების მქონე სოციალურად კონსერვატიული პარტიის ლიდერები თავს გაცილებით კომფორტულად ელ-რიადში, დამასკოსა და ბაღდადში გრძნობენ, ვიდრე პარიზში, ლონდონსა და რომში.
ვეროკავშირთან მოლაპარაკებების ნაწილობრივ ჩავარდნასაც კი შორს მიმავალი შედეგები მოჰყვება. თურქეთი - შეერთებული შტატებისა და ევროპისთვის შეუცვლელი პარტნიორია. როგორც ქვეყანა, რომელიც ირანს, ერაყს და სირიას ესაზღვრება, თურქეთი დემოკრატიის, კაპიტალიზმისა და ისლამის ერთობლიობის უზარმაზარი სიმბოლოა. ახლო-აღმოსავლეთსა და საბჭოთა კავშირს შორის მდებარე ამ სატრანზიტო ქვეყანას, ბუნებრივი გაზის ტრანსპორტირებისთვის უდიდესი სტრატეგიული მნიშვნელობა აქვს. მას ასევე ძლიერი გავლენა აქვს ავღანეთზე და გარდა ამისა ის კავკასიაში რეგიონალური ლიდერია.
მიუხედავად ამისა, ამ ქვეყნის ევროკავშირთან მოლაპარაკებები ძალიან გაურკვეველ მდგომარეობაშია. კვიპროსთან ძველი კონფლიქტის გამო მთელი რიგი საკითხების განხილვა დაბლოკილია. პირველად მრავალი წლის განმავლობაში საქმიანი წრეების წამყვანმა წარმომადგენლებმა, რომლებიც ყოველთვის ევროპული ინტეგრაციის მხარდამჭერები იყვნენ, ახლა ეჭქვეშ აყენებენ მოლაპარაკებათა გაგრძელების მიზანშეწონილობას, რომლის დასრულებაც, როგორც სჩანს ჯერ-ჯერობით არ განიხილება.
”ჩვენ თურქები - ამაყი ხალხი ვართ და არ გვინდა იმ სახლში შესვლა, სადაც ჯერ დაგვპატიჟეს, მაგრამ შემდეგ ყოველ ჯერზე მასპინძელი ცხვირწინ კარს გვიკეტავს” - ამბობს ერთ-ერთი უმსხვილესი თურქული დეველოპერული კომპანიის ხელმძღვანელთა წარმომადგენელი ჰასან არატი.
ქვეყნის შელახული თავმოყვარეობის მიუხედავად, თურქეთის ოფიციალური წარმომადგენლები და ანალიტიკოსები ამტკიცებენ, რომ თურქეთი დასავლეთის მიტოვებას არ აპირებს. თურქეთის მინისტრი ევროპის საკითხებში ეჯემენ ბაჯისი არ ეთანხხმება იმ მოსაზრებას, რომ თურქეთის პოლიტიკა აღმოსავლეთისკენ იცვლის ორიენტაციას. ერთ-ერთ ბოლო ინტერვიუში მან განაცხადა, რომ მისი ქვეყნის მხრიდან მეზობლებთან კონტაქტების გააქტიურება, სირიასთან საზღვრის გახსნა, სომხეთთან დიპლომატიური ურთიერთობების ნორმალიზებაზე ისტორიული შეთანხმების ხელმოწერა, ასევე ირანთან ურთიერთქმედებათა გაფართოვება - ეს ყველაფერი თურქეთს მისი დასავლელი მოკავშირეებისთვის უფრო ეფექტურ შუამავლად აქცევს.
”ნებისმიერი ხიდი, თუკი მას ერთი საყრდენი მყარი აქვს, მეორე კი სუსტი, დიდხანს ვერ იარსებებს” - აღნიშნა ბატონმა ბაჯისმა.
ბატონი ერდოგანის მთავარი მრჩეველი საგარეო პოლიტიკის საკითხებში იბრაჰიმ კალინი ამბობს, რომ თურქეთის ახალი უფრო გახსნილი საგარეო პოლიტიკის დასავლელი კრიტიკოსები ორმაგ სტანდარტებს იყენებენ. ”როდესაც შეერთებული შტატები რუსეთს წინადადებებს სთავაზობს, ამას ყველა ადიდებს და დიპლომატიის ახალი ეპოქის დასაწყისს უწოდებს, მაგრამ როდესაც თურქეთი ირანთან საკუთარი კავშირების გაფართოვებას ცდილობს, ყველა კითხულობს, ეს ხომ არ ნიშნავს ორიენტაციის შეცვლას”.
ბატონმა კალიმმა აღნიშნა, რომ ანტი-თურქული განცხადებები, რომლებიც მთავარი ევროპული დედაქალაქებიდან გაისმის, ართულებს იმ ამოცანას, რასაც თურქი ხალხის ევროკავშირში გაწევრიანების აუცილებლობაში დარწმუნება ჰქვია.
”თურქეთის აღმოსავლეთისკენ მოძრაობაზე ნერვიულობის ნაცვლად, დასავლეთი იმას უნდა უფრთხოდეს, რომ ნაწყენი თურქეთი რუსეთისკენ არ მიბრუნდეს” - ამბობს ევროკავშირის საკითხებში წამყვანი ექსპერტი ჩენგიზ აქტარი. რუსეთი ყველანაირად ეფერება ამ ქვეყანას, რომელიც მისთვის ენერგეტიკული მიწოდებების თვალსაზრისით საკვანძო გამანაწილებელია, ხოლო რუსეთში თურქული ინვესტიციები სულ უფრო იზრდება.
”ამ მთავრობას თავისუფლად შეუძლია ევროპას უთხრას ”გმადლობ, არ გვინდა” და სანაცვლოდ რუსეთთან დაიწყოს დაახლოვება” - აღნიშნა ბატონმა აქტარმა.
ორიგინალი
სტამბული - თურქეთის ევროკავშირში გაწევრიანების პერსპექტივა სულ უფრო ბუნდოვანი ხდება, მაშინ როდესაც ეს ქვეყანა აქამდე არნახული ენერგიით აფართოვებს საკუთარ კონტაქტებს უმეტესად მუსულმანურ ქვეყნებთან. ამ ფონზე შეერთებულ შტატებსა და ევროპაში შეშფოთებას იწვევს უკვე დიდი ხნის განმავლობაში არსებული კითხვა - ხომ არ იხრება ეს მასშტაბური საერო მუსულმანური სახელმწიფო უფრო აღმოსავლეთისკენ, ვიდრე დასავლეთისკენ?
როდესაც პრეზიდენტი ობამა ამ წლის აპრილში თურქეთს სტუმრობდა - ამ სიმბოლურმა ჟესტმა თურქეთის გეოსტრატეგიულ მნიშვნელობას ხაზი გაუსვა - მან განსაკუთრებით აღნიშნა ამ ქვეყნის, როგორც ხიდის როლი აღმოსავლეთსა და დასავლეთს შორის, აღიარა მისი შუამავლის როლი არაბულ-ისრაელურ კონფლიქტში, ასევე მთელი თავისი პოლიტიკური წონით აშკარად მხარი დაუჭირა თურქეთის ევროკავშირში გაწევრიანებისკენ სწრაფვას.
ახლა, ექვსი თვის შემდეგ, ზოგიერთი ექსპერტი ვაშინგტონსა და ბრიუსელში თურქეთის, როგორც პარტნიორის სანდოობას ეჭვქვეშ აყენებს, ბევრი თურქი კი საკუთარ თავს ეკითხება, ხომ არ ღირს მათ თავად სთქვან უარი ევროკავშირზე, ვიდრე ამას პირველი ბლოკი გააკეთებს.
შიში იმის თაობაზე, რომ თურქეთმა ხიდების მშენებლის როლზე უარის თქმა გადაწყვიტა ამ თვეში გაძლიერდა, როდესაც ამ ქვეყანამ ისრაელის სამხედრო-საჰაერო ძალების მანევრებში მონაწილეობაზე უარი სთქვა. ამან კიდევ უფრო დაძაბა ურთიერთობა, რომელიც მანამდე უკვე საკმარისად შელახული იყო, როდესაც შვეიცარიის დავოსში მსოფლიოს ლიდერების წინაშე გამოსვლისას თურქეთის პრემიერ-მინისტრმა რეჯეპ ტაიპ ერდოგანმა ისრაელის პრეზიდენტი შიმონ პერესი ღაზას სექტორში სამხედრო ქმედებების გამო გააკრიტიკა.
მაღალჩინოსანი თურქი ჩინოვნიკები ამბობენ, რომ ბატონმა ერდოგანმა, რომელიც ისრაელსა და სირიას შორის შუამავლის როლს ასრულებდა ღაზას სექტორში კონფლიქტის დაწყებამდე სულ რაღაც რამდენიმე კვირით ადრე, ჩათვალა რომ მას უღალატეს, როდესაც ისრაელმა აგრესია წამოიწყო და რაც მისი აზრით უდანაშაულო მუსულმანების უაზრო მკვლელობით დასრულდა.
იმავდროულად, ზოგიერთ დასავლელ დიპლომატს მიაჩნია, რომ თურქეთმა მათი აზრით ირანთან დაკავშირებული ქმედებებით შეშფოთების საფუძველი შექმნა.
როდესაც ამ წლის ივნისში ირანის სადაო საპრეზიდენტო არჩევნების ოფიციალური შედეგები გამოქვეყნდა, თურქეთი იმ ქვეყნების რიგში აღმოჩნდა, ვინც პრეზიდენტ მაჰმუდ აჰმადინეჯადს ხელახალი არჩევა მიულოცა. სამშაბათს, თეირანში ვიზიტის დროს, ბატონმა ერდოგანმა განაცხადა, რომ დასავლეთი ორმაგი სტანდარტების პრაქტიკას მიმართავს, როდესაც ირანის ბირთვულ პროგრამასთან დაკავშირებით ამ ქვეყანაზე ზეწოლას ახდენს. ”ისინი ვინც ბირთვული განიარაღებისკენ მოწოდებებს აკეთებენ, პირველ რიგში ეს პროცესი საკუთარ ქვეყნებში უნდა დაიწყონ” - ხაზგასმით აღნიშნა მან.
საფრანგეთის პრეზიდენტი ნიკოლა სარკოზი ხმამაღლა აპროტესტებს თურქეთის ევროკავშირში გაწევრიანებას და ამტკიცებს რომ ეს ქვეყანა გეოგრაფიულად ევროპას არ განეკუთვნება. ამ საკითხზე ასევე ეჭვი გამოსთქვა გერმანიის კანცლერმა ანგელა მერკელმაც. ბევრმა თურქმა მიიჩნია, რომ ევროკავშირში მათი ქვეყნის მიღება მუსულმანების დიდი რაოდენობის გამო არ სურთ.
გასულ კვირას სტამბულის შეხვედრაზე, სადაც თურქეთის მეზობლებთან ურთიერთობის საკითხი განიხილებოდა, წარმომადგენლობითი პალატის წევრმა და კონგრესში ევროპის საკითხების ქვეკომიტეტის თავმჯდომარე რობერტ უექსლერმა განაცხადა, რომ - ”თქვენ კითხულობთ რატომ დაინტერესდა თურქეთი სხვა მიმართულებებით? ევროპა, დააკვირდი საკუთარ ქმედებებს და საკუთარ მოსაზრებებს”.
სხვა ანალიტიკოსები აცხადებენ, რომ თურქეთს ამ მიმართულებით კულტურული და ეკონომიკური ფაქტორები უბიძგებს.
Sabanci-ს უნივერსიტეტის პოლიტიკურ მეცნიერებათა პროფესორმა ერსინ კალაიჩიოგლუმ აღნიშნა, რომ გლობალურ ფინანსურ კრიზისს ევროპული ეკონომიკის შემცირება მოჰყვა, რამაც თურქეთს - მსხვილ ექსპორტიორს - ახალი ბაზრების მოძიების დაწყება აიძულა. ამ პოლიტოლოგსაც და მის სხვა კოლეგებსაც მიაჩნიათ, რომ მმართველი ”სამართლიანობისა და განვითარების” პარტიის, როგორც მუსულმანური ფესვების მქონე სოციალურად კონსერვატიული პარტიის ლიდერები თავს გაცილებით კომფორტულად ელ-რიადში, დამასკოსა და ბაღდადში გრძნობენ, ვიდრე პარიზში, ლონდონსა და რომში.
ვეროკავშირთან მოლაპარაკებების ნაწილობრივ ჩავარდნასაც კი შორს მიმავალი შედეგები მოჰყვება. თურქეთი - შეერთებული შტატებისა და ევროპისთვის შეუცვლელი პარტნიორია. როგორც ქვეყანა, რომელიც ირანს, ერაყს და სირიას ესაზღვრება, თურქეთი დემოკრატიის, კაპიტალიზმისა და ისლამის ერთობლიობის უზარმაზარი სიმბოლოა. ახლო-აღმოსავლეთსა და საბჭოთა კავშირს შორის მდებარე ამ სატრანზიტო ქვეყანას, ბუნებრივი გაზის ტრანსპორტირებისთვის უდიდესი სტრატეგიული მნიშვნელობა აქვს. მას ასევე ძლიერი გავლენა აქვს ავღანეთზე და გარდა ამისა ის კავკასიაში რეგიონალური ლიდერია.
მიუხედავად ამისა, ამ ქვეყნის ევროკავშირთან მოლაპარაკებები ძალიან გაურკვეველ მდგომარეობაშია. კვიპროსთან ძველი კონფლიქტის გამო მთელი რიგი საკითხების განხილვა დაბლოკილია. პირველად მრავალი წლის განმავლობაში საქმიანი წრეების წამყვანმა წარმომადგენლებმა, რომლებიც ყოველთვის ევროპული ინტეგრაციის მხარდამჭერები იყვნენ, ახლა ეჭქვეშ აყენებენ მოლაპარაკებათა გაგრძელების მიზანშეწონილობას, რომლის დასრულებაც, როგორც სჩანს ჯერ-ჯერობით არ განიხილება.
”ჩვენ თურქები - ამაყი ხალხი ვართ და არ გვინდა იმ სახლში შესვლა, სადაც ჯერ დაგვპატიჟეს, მაგრამ შემდეგ ყოველ ჯერზე მასპინძელი ცხვირწინ კარს გვიკეტავს” - ამბობს ერთ-ერთი უმსხვილესი თურქული დეველოპერული კომპანიის ხელმძღვანელთა წარმომადგენელი ჰასან არატი.
ქვეყნის შელახული თავმოყვარეობის მიუხედავად, თურქეთის ოფიციალური წარმომადგენლები და ანალიტიკოსები ამტკიცებენ, რომ თურქეთი დასავლეთის მიტოვებას არ აპირებს. თურქეთის მინისტრი ევროპის საკითხებში ეჯემენ ბაჯისი არ ეთანხხმება იმ მოსაზრებას, რომ თურქეთის პოლიტიკა აღმოსავლეთისკენ იცვლის ორიენტაციას. ერთ-ერთ ბოლო ინტერვიუში მან განაცხადა, რომ მისი ქვეყნის მხრიდან მეზობლებთან კონტაქტების გააქტიურება, სირიასთან საზღვრის გახსნა, სომხეთთან დიპლომატიური ურთიერთობების ნორმალიზებაზე ისტორიული შეთანხმების ხელმოწერა, ასევე ირანთან ურთიერთქმედებათა გაფართოვება - ეს ყველაფერი თურქეთს მისი დასავლელი მოკავშირეებისთვის უფრო ეფექტურ შუამავლად აქცევს.
”ნებისმიერი ხიდი, თუკი მას ერთი საყრდენი მყარი აქვს, მეორე კი სუსტი, დიდხანს ვერ იარსებებს” - აღნიშნა ბატონმა ბაჯისმა.
ბატონი ერდოგანის მთავარი მრჩეველი საგარეო პოლიტიკის საკითხებში იბრაჰიმ კალინი ამბობს, რომ თურქეთის ახალი უფრო გახსნილი საგარეო პოლიტიკის დასავლელი კრიტიკოსები ორმაგ სტანდარტებს იყენებენ. ”როდესაც შეერთებული შტატები რუსეთს წინადადებებს სთავაზობს, ამას ყველა ადიდებს და დიპლომატიის ახალი ეპოქის დასაწყისს უწოდებს, მაგრამ როდესაც თურქეთი ირანთან საკუთარი კავშირების გაფართოვებას ცდილობს, ყველა კითხულობს, ეს ხომ არ ნიშნავს ორიენტაციის შეცვლას”.
ბატონმა კალიმმა აღნიშნა, რომ ანტი-თურქული განცხადებები, რომლებიც მთავარი ევროპული დედაქალაქებიდან გაისმის, ართულებს იმ ამოცანას, რასაც თურქი ხალხის ევროკავშირში გაწევრიანების აუცილებლობაში დარწმუნება ჰქვია.
”თურქეთის აღმოსავლეთისკენ მოძრაობაზე ნერვიულობის ნაცვლად, დასავლეთი იმას უნდა უფრთხოდეს, რომ ნაწყენი თურქეთი რუსეთისკენ არ მიბრუნდეს” - ამბობს ევროკავშირის საკითხებში წამყვანი ექსპერტი ჩენგიზ აქტარი. რუსეთი ყველანაირად ეფერება ამ ქვეყანას, რომელიც მისთვის ენერგეტიკული მიწოდებების თვალსაზრისით საკვანძო გამანაწილებელია, ხოლო რუსეთში თურქული ინვესტიციები სულ უფრო იზრდება.
”ამ მთავრობას თავისუფლად შეუძლია ევროპას უთხრას ”გმადლობ, არ გვინდა” და სანაცვლოდ რუსეთთან დაიწყოს დაახლოვება” - აღნიშნა ბატონმა აქტარმა.
ორიგინალი
