გაერო-ს ინსპექტორები ირანში ჩავიდნენ

ალი აკბარ დარეინი

თეირანი, ირანი - გაერო-ს ინსპექტორები კვირას პირველად შეავლებენ თვალს ყოფილ საიდუმლო, თუმცა ჯერ კიდევ დაუსრულებელ საწარმოს, სადაც ურანის გამდიდრება მიმდინარეობს და რომელმაც გაამძაფრა დასავლეთის ეჭვი ირანის ბირთვული პროგრამის მასშტაბების შესახებ

ინსპექცია მსოფლიოს პირველად მიაწვდის დეტალებს იმ საწარმოს შესახებ, რომელიც თეირანის სამხრეთით მდებარე წმინდა ქალაქ ქომთან მთაშია გამოკვეთილი და რომელიც უკიდურესადაა დაცული. ეს ვიზიტი დაემთხვა ირანის გადაწყვეტილების მოლოდინსაც - მიიღებს, თუ არა ის გაერო-ს შუამავლობით შედგენილ გეგმას თავისი ბირთვული საწვავის საზღვარგარეთ დამზადების შესახებ.

ირანის დაპირებით ის ამ კვირის ბოლოს უპასუხებს წინადადებას, რომლის მიზანია ჩააწყნაროს საერთაშორისო საზოგადოების წუხილი იმაზე, რომ ირანულ ლაბორატორიებში საბრძოლმასალის მისაღებად შესაძლებელია ურანის გამდიდრება. ირანი ამტკიცებს, რომ მისი მიზანი მხოლოდ კვლევისთვის და ენერგეტიკული საჭოროებებისთვის აუცილებელი მშვიდობიანი რეაქტორების ამოქმედებაა.

მიუხედავად იმისა, რომ შეტავაზებული ბირთვული გარიგებისთვის ირანს ოფიციალური პასუხი არ გაუცია, რომელიც გასულ კვირას ვენაში შეერთებულ შტატებს, საფრანგეთსა და რუსეთს შორის განიხილებოდა, სულ უფრო მატულობს ეჭვი იმის თაობაზე, რომ ირანის ხელმძღვანელობა პროექტს არ შეუერთდება.

შაბათს პარლამენტის სპიკერმა ალი ლარიჯანიმ განაცხადა, რომ დასავლეთი ამ შეთანხმებით, რომელიც გასამდიდრებლად ურანის დიდი ნაწილის რუსეთში ტრანსპორტირებას გულისხმობს, ირანის ”გაცურებას” ცდილობს.

ლარიჯანიმ, ქვეყნის ყოფილმა შუამავალმა ბირთვულ საკითხებში, განაცხადა რომ ირანს ურჩევნია შეისყიდოს ბირთვული საწვავი, რომელიც მას სამედიცინო იზოტოპების დამამზადებელი მშენებარე რეაქტორისთვის სჭირდება.

ის არ შეხებია საწვავს, რომელიც რუსეთის მიერ აშენებულ სრულმასშტაბიან რეაქტორს სჭირდება, მაგრამ ხელშეკრულების თანახმად რუსეთი ვალდებულია ირანის სამხრეთით, ქალაქ ბუშერში მდებარე რეაქტორი საწვავით უზრუნველყოს. რეაქტორი ოპერირებისთვის თითქმის მზადაა.

გაერო-ს პროექტის უარყოფა, შეერთებულ შტატებსა და მის მოკავშირეებს აიძულებს მიუბრუნდნენ მოლაპრაკებებს ან მოითხოვონ უფრო მკაცრი ეკონომიკური სანქციები.
ახლად აღმოჩენილ საწარმოს ფორდო ეწოდება, იმ სოფლის სახელი, სადაც გავრცელებული აზრის თანახმად, ერაყთან 1980-1988 წ.წ. ომის დროს ყველაზე მეტი მებრძოლი დაიღუპა. ეს ირანის ურანის გამამდიდრებელი მეორე საწარმოა და მან საერთაშორისო საზოგადოებაში ირანის ბირთვული პროგრამის მასშტაბისა და მიზნების გამო ეჭვი გაამწვავა.

თუმცა ირანის მტკიცებით, გაერო-ს ბირთვული მეთვალყურეებისთვის საწარმოს არსებობის შესახებ ნებაყოფლობითი განცხადებით მან ჩაშალა აშშ-სა და მისი მოკავშირეების შეთქმულება ირანის წინააღმდეგ, რომლებიც იმედოვნებდნენ, რომ საწარმოს არსებობას ირანის მიერ ფარული ბირთვული პროგრამის განვითარების მტკიცებულებად წარადგენდნენ.

სახელმწიფო ტელევიზიამ გადასცა ინსპექტორთა ჩამოსვლის კადრები, მაგრამ ოფიციალურ პირებს არ წარუდგენიათ საწარმოში ვიზიტის განრიგი და არც ის განუცხადებიათ, ეს კვირას მოხდება, თუ უფრო მოგვიანებით.

საერთაშორისო ატომური ენერგიის სააგენტოს დელეგაციას, სააგენტოს უსაფრთხოების დეპარტამენტის ხელმძღვანელი Herman Nackaerts-ი ხელმძღვანელობს. ისინი ირანში სამ დღეს დარჩებიან.

ურანის გამდიდრების საწარმო ფორდო ქომიდან 20 მილის მოშორებით მდებარეობს და დაცულია სამხედრო ინსტალაციებით, მათ შორის სარაკეტო კოშკებითა და ანტი-საზენიტო ბატარეით, გასულ თვეს განაცხადეს ირანის ოფიციალურმა პირებმა.

ირანი ამბობს, რომ საწარმო კიდევ 18 თვეს ვერ იფუნქციონირებს.

მცირე მასშტაბების საწარმოში, როგორც წესი არ უნდა ინახებოდეს 3 000-ზე მეტი ცენტრიფუგა, ანუ ბევრად ნაკლები ვიდრე აღმოჩენილი იყო, ირანის ინდუსტრიული მასშტაბების მქონე მეორე საწარმოში - 8 000. ქომის საწარმოში გამამდიდრებელმა ხელსაწყოებმა შესაძლოა გამოიმუშაონ ბირთვული საწვავი, რომელიც შემდგომი გამდიდრებით, საომარი ატომური ქობინების მასალად გარდაიქმნება.

ირანის განცხადებით, მან საწარმო მთაში და სამხედრო ინსტალაციების გვერდით იმიტომ განალაგა, რომ აშშ-სა და ისრაელის შესაძლო შეტევისაგან დაიცვას თავისი ბირთვული საქმიანობა.

DigitalGlobe-სა და GeoEye-ის მიერ გადაღებულ სატელიტურ გამოსახულებაზე კარგად ჩანს გამაგრებული საწარმო სავენტალაციო დანადგარებით. ის ქომთან, ჩრდილო-აღმოსავლეთით 20 მილში, სარაკეტო სისტემებთან ახლოსაა განლაგებული, იტყობინება სამხედრო საკონსულტაციო კომპანია IHS, რომელმაც გაანალიზა სატელიტური გამოსახულება.
გამოსახულება სექტემბერშია გადაღებული.

GlobalSecurity.org, რომელიც გამოსახულებას 2005-წლიდან 2009 წლის იანვრამდე აანალიზებდა, როდესაც საწარმო მშენებლობის უფრო ადრეულ ეტაპზე იმყოფებოდა, აცხადებს, რომ ის მიწისქვეშ არ არის განლაგებული, მაგრამ სამაგიეროდ გამოკვეთილია მთაში. ის ძალიან მტკიცე ბეტონითაა აშენებული და ფეხბურთის მოედნის ზომისაა, საკმაოდ დიდი იმისთვის, რომ ურანის დამმუშავებელი 3 000 ცენტრიფუგა დაიტიოს.

ორიგინალი