ტესს სიზკოვიცი
ინტერვიუ ედუარდ შევარდნაძესთან, სადაც ის საუბრობს როგორც საბჭოთა კავშირის ყოფილი საგარეო საქმეთა მინისტრი საკუთარ როლზე ბერლინის კედლის დაცემის ოცი წლის წინანდელ მოვლენებში, ექვსი წლის წინ - მისი პრეზიდენტობის მარცხსა და ერთი წლის წინანდელ ომზე სამხრეთ-ოსეთში
თქვენი წყალობით ბერლინის კედლის დაცემა საბჭოთა ინტერვენციის და სისხლისღვრის გარეშე მოხდა. მაშინ გრძნობდით ამ მოვლენის მასშტაბურობას?
- კედელი რომ დაინგრა, არ გამკვირვებია. როგორც საბჭოთა კავშირის საგარეო საქმეთა მინისტრი მე გამორჩეულად კარგად ვიყავი ინფორმირებული. ვიცოდი გერმანიაში რაც ხდებოდა, 5 წლის განმავლობაში 68 ქვეყანა მოვიარე. ვიცი რომ ხალხი ამბობს - "ჯეიმს ბეიკერმა და ედუარდ შევარდნაძემ დაანგრიეს კედელი." სინამდვილეში ეს გერმანელმა ხალხმა გააკეთა. მე და გორბაჩოვი მოსკოვში ვისხედით და ყურადღებით ვაკვირდებოდით მოვლენების განვითარებას. ჩვენ მაშინ სასწრაფოდ გადავფრინდით გერმანიაში, რომ იქ საბჭოთა არმიის ინტერვენცია აღგვეკვეთა. ბოლოს და ბოლოს გერმანიაში იმ დროს 500 000-მდე რუსი ჯარისკაცი იყო. სტალინმა ისინი იქ 40-იანი წლების ბოლოს განათავსა, რადგან საბჭოთა კავშირს მაშინ ამერიკისგან განსხვავებით, ჯერ არ ჰქონდა ბირთვული იარაღი. სტალინი ჯარისკაცებით აზღვევდა საბჭოთა კავშირს იმ შემთხვევისთვის, თუკი ამერიკა ჩვენს წინააღმდეგ ბირთვულ იარაღს გამოიყენებდა. ჯარები მზად იყვნენ მარშით გაევლოთ მთელი ევროპა ატლანტიკურ ოკეანემდე. თუკი კედლის დაცემის მოვლენებში ეს 500 000 ჯარისკაცი ჩაერეოდა, თავიდან ვერ ავიცილებდით მესამე მსოფლიო ომს. სიტუაცია იმდენად საჩოთირო გახლდათ, რომ გერმანიაში მე და გორბაჩოვი ერთად გავფრინდით. მარტო მე საკმარისი არ ვიყავი. გორბაჩოვი არმიის უმაღლესი მთავარსარდალი იყო. ამ მხრივ, თქვენ შეგიძლიათ გორბაჩოვს და მეც მადლობა გვითხრათ, რომ ეს სისხლისღვრა თავიდან ავიცილეთ.
საფრთხე მართლაც ამდენად მაღალი იყო?
- ზოგიერთ პოლკში ცხელთავა ადამიანები იყვნენ. მსგავსი ინფორმაცია თითქმის ყველა პოლკზე გაგვაჩნდა. მაშინ ადამიანებს სათითაოდ ველაპარაკებოდით. არავის დაპატიმრება არ მომხდარა, მაგრამ მათ პირადად ვუხსნიდით, რომ არც ერთი ტანკი არ უნდა დაძრულიყო.
თქვენ ათწლეულების განმავლობაში საბჭოთა პოლიტიკური სისტემის ნაწილი იყავით. რა მომენტში გადაწყვიტეთ, რომ ეს სისტემა უნდა დაგენგრიათ?
- 1985 წელს, როდესაც საგარეო საქმეთა მინისტრი გავხდი, ჩემთვის აბსოლუტურად ცხადი იყო, რომ საბჭოთა კავშირი დაიშლებოდა, თუმცა ვფიქრობდი, რომ ამას თორმეტი, ცამეტი წელი მაინც დასჭირდებოდა, თუმცა ყველაფერი გაცილებით უფრო სწრაფად მოხდა.
მიხეილ გორბაჩოვსაც ესმოდა, რომ "პერესტროიკის" დაწყებით საბჭოთა კავშირს ამთავრებდით?
- პირველ რიგში უნდა აღვნიშნო, რომ მე საგარეო საქმეთა მინისტრად ჩემი დანიშვნის კატეგორიული წინააღმდეგი გახლდით. ბოლოს და ბოლოს, საგარეო პოლიტიკა - მეცნიერებაა. მე კი ვიყავი პოლიტიკოსი პროვინციიდან, ვხელმძღვანელობდი რესპუბლიკას, რომელიც პერიფერიაზე მდებარეობდა. ანდრეი გრომიკო ამ უწყებას ჩემამდე 22 წელი ხელმძღვანელობდა.
მგონი ზედმეტად დიდი დროა.
- რა თქმა უნდა. ამიტომ სურდა გარბაჩოვს, ვიღაც ჩემნაირი. ის თავის თავს ეუბნებოდა: მთავარია ერთი ადამიანი მაინც იყოს ისეთი, რომელსაც გარდაქმნის აუცილებლობა ესმის. პოლიტბიურომ მიბრძანა და წინააღმდეგ ვერ წავიდოდი. პარტიის დავალება მაშინ ყველაფერი იყო. რა თქმა უნდა, ასევე მნიშვნელოვანი ფაქტორი იყო გორბაჩოვის და ჩემი მეგობრობა. ჩვენ ოჯახებითაც ძალიან ვახლობლობდით. საერთო ჯამში შეიძლება ითქვას, რომ საბჭოთა კავშირის წარმატებული საგარეო საქმეთა მინისტრი ვიყავი, არ მეთანხმებით?
ყოველ შემთხვევაში დასავლეთი ამ საკითხზე ნამდვილად თანხმდება.
რა იყო "პერესტროიკაში” თქვენთვის მთავარი ნაციონალური ასპექტი - თქვენი სამშობლოს, საქართველოს დამოუკიდებლობა, თუ ადამიანის უფლებები - ზოგადად საბჭოთა მოქალაქეების თავისუფლება?
- შეგვიძლია ეს ორი რამ ერთმანეთისგან არ გავმიჯნოთ. მე იმედი მქონდა, რომ დემოკრატიზაცია მოსკოვის პერიფერიაზე სიტუაციას შეცვლიდა. ვფიქრობ, დამეთანხმებით: ეთნიკური უმცირესობები გაცილებით მგრძნობიარეები არიან, როდესაც საქმე ადამიანის უფლებების დაცვას ეხება, ვიდრე უმრავლესობის წარმომადგენლები. რა თქმა უნდა, საპირისპირო მაგალითებიც არსებობს. გაიხსენეთ, ჩემი თანამემამულე სტალინი!
გორბაჩოვთან თქვენი მეგობრობა და პოლიტიკური პარტნიორობა ამ საკითხს ხომ არ შეეწირა? მას როგორც რუსს, რესპუბლიკების თვითგამორკვევის საკითხი ალბათ ნაკლებად აღელვებდა, ვიდრე თქვენ, როგორც ქართველს.
- რა თქმა უნდა, მე მისგან უფრო განსხვავებული ინტერესები მქონდა, მაგრამ ის, თუ რატომ დაინგრა ჩვენი პარტნიორობა გრძელი ისტორიაა. დეტალებით თავს არ შეგაწყენთ. თავის დროზე მე უკეთ ვიყავი ინფორმირებული ვიდრე ის. მე ვიცოდი, რომ მისი დამხობის გეგმები არსებობდა. მან არ დამიჯერა. მართლაც, ჩვენი ბოლო საუბრიდან ორ თვეში, როდესაც მე უკვე გადამდგარი ვიყავი, გადატრიალება მოხდა. მადლობა ღმერთს, ბორის ელცინი 1991 წლის აგვისტოში უკვე რუსეთის პრეზიდენტი იყო და ხელი მოაწერა კანონს, რომლითაც მთელი შეიარაღებული ძალები საკუთარ კონტროლს დაუქვემდებარა. აჯანყების ინიციატორი ვიცე-პრეზიდენტი გენადი იანაევი იყო. მას გორბაჩოვის პრეზიდენტად შენარჩუნება ფორმალურად სურდა, რეალურად კი ძალაუფლების მითვისებას გეგმავდა. მას "პერესტროიკაში” მონაწილე ყველა ადამიანის დასჯა სურდა. შავ სიაში მე მეორე ადგილი მეკავა.
არც თუ სასიამოვნო პოზიციაა.
- ნამდვილად, მაგრამ ჩვენ ამ ყველაფერს გავუძელით.
20 წლის შემდეგ მოსკოვსა და თბილისს შორის დიპლომატიური ურთიერთობა შეწყვეტილია. საქართველოს შიგნით შექმნილი სიტუაცია დამთრგუნველია.
- ადამიანები აქ თავს ბედნიერად არ გრძნობენ. არსებობს უზარმაზარი პრობლემები. ქართველების უმრავლესობა სიღარიბეში ცხოვრობს და ჩვენი ტერიტორიის ნაწილი დაკარგულია.
შესძლებს კი საქართველო სამხრეთ-ოსეთის და აფხაზეთის უკან დაბრუნებას?
- ეს საერთაშორისო სიტუაციაზეა დამოკიდებული, განსაკუთრებით რუსეთზე. რუსეთმა უზარმაზარი შეცდომა დაუშვა, როდესაც ამ აჯანყებული რეგიონების დამოუკიდებლობა აღიარა. იმავდროულად, ძალიან სახიფათო პრეცედენტი შეიქმნა. ჩეჩნეთი სამხრეთ-ოსეთზე სამჯერ დიდია. დაღესტნის მოსახლეობა სამხრეთ-ოსეთის მოსახლეობაზე ოთხჯერ მეტია. დაღესტანი კასპიის ზღვის სანაპიროსთან მდებარეობს და დაუპატიჟებელი სტუმრებისთვის მოწყვლადია. როდესაც თავად ასეთი რესპუბლიკები გაქვს, არ არის საჭირო სხვისი აჯანყებული რესპუბლიკების აღიარებით თამაში. ეს რუსეთის მომავალს საფრთხეს უქმნის.
თუმცა დღეს რუსეთის პოლიტიკური სისტემა სტაბილურად გამოიყურება. პუტინიზმი მედვედევის სახით პოპულარულია. იმის არანაირი ნიშანი არ სჩანს, რომ რუსეთი სამხრეთ-ოსეთის აღიარების ფაქტს უკან წაიღებს.
- გარეგნულად შესაძლოა ასეც სჩანდეს, მაგრამ დააკვირდით რა ხდება ჩრდილოეთ-კავკასიაში. იქ ხალხი თავდასხმებისგან თითქმის ყოველდღიურად იღუპება. ეს არ ჰგავს სტაბილურობას.
ჩრდილოეთ-კავკასიის რესპუბლიკებში აჯანყებულები, რუსეთის ფედერაციისგან დამოუკიდებლობისთვის იბრძვიან. სამხრეთ-ოსეთს პირიქით, სურს რომ რუსეთს ეკუთვნოდეს. ბოლოს და ბოლოს ვის აქვს თვითგამორკვევის უფლება და ვის არა?
- ამისთვის არსებობს კონსტიტუციები. იქ ყველაფერი წერია, ვის რისი გაკეთება შეუძლია. ბუნებრივია, არსებობს კონსტიტუციები, რომლებიც მხოლოდ ქაღალდზე არსებობს. ასე იყო საბჭოთა კავშირში: ყველა ქვეყანას თვითგამორკვევის მხოლოდ თეორიული უფლება ჰქონდა. იმის გამო რომ საკუთარ კონსტიტუციას პატივს არ სცემდა, საბჭოთა კავშირი ბოლოს დაიღუპა კიდეც.
და მაინც, რატომ არ შეუძლია სამხრეთ-ოსეთს საქართველოსგან დამოუკიდებლობა გამოაცხადოს. საქართველო ხომ გამოეყო 18 წლის წინ რუსეთის ფედერაციას?
- სამხრეთ-ოსეთი დამოუკიდებელი სახელმწიფო არასდროს ყოფილა. საქართველოს სუვერენიტეტი სამი წლის განმავლობაში - 1918-დან 1921-წლამდე მაინც არსებობდა. მაშინ ხელისუფლებაში მენშევიკები იყვნენ, მერე ბოლშევიკები მოვიდნენ და ოსები და აფხაზები მათ მიესალმნენ, რადგან მათ ავტონომიებს დაჰპირდნენ. იმავდროულად მე-20 საუკუნის დასაწყისში, ცხინვალში სულ ოთხი ოსური ოჯახი ცხოვრობდა. საბჭოთა კავშირში სამხრეთ-ოსეთი და აფხაზეთი ავტონომიის უფლებებით სარგებლობდნენ.
რაც მათ შემდეგ პირველმა პრეზიდენტმა ზვიად გამსახურდიამ წამქეზებლური ტონით წაართვა. ამით გამსახურდიამ ხელ-ფეხი ხომ არ გაუხსნა სეპარატისტებს?
- რა თქმა უნდა, ეს სწორი არ იყო. ისევე, როგორც დღევანდელ პრეზიდენტს მიხეილ სააკაშვილს ბევრი რაღაცის სხვაგვარად გაკეთება შეეძლო. ერთი წლის წინ ის ომში არაფრით არ უნდა ჩართულიყო! სექტემბრის ბოლოს უნდა გამოქვეყნდეს საგამოძიებო კომისიის დასკვნა, რომელშიც ომზე პასუხისმგებელი მხარე გამოჩნდება. ამას საერთაშორისო თვალსაზრისით სერიოზული მნიშვნელობა ექნება.
მაგრამ ყველაფერი ხომ უკვე დიდი ხანია ცნობილია. 2008 წლის 7 აგვისტოს საქართველომ სამხრეთ-ოსეთზე შეტევა წამოიწყო, რასაც 8 აგვისტოს აბსოლუტურად მომზადებულმა რუსეთმა მთელი ძალით უპასუხა. სააკაშვილი მთლიანად წამოეგო პუტინის პროვოკაციებს. საბოლოო ჯამში რუსეთმა ისე მიიღო ის რაც სურდა, რომ პირველს მას არ გაუსვრია.
- მე ამ საკითხზე ასეთი მკაფიო აზრი არა მაქვს. პირადად ჩემი მოსაზრებაა, რომ ომზე პასუხისმგებელი ორივე მხარეა.
თქვენს მემკვიდრე მიხეილ სააკაშვილს, სამწუხაროდ ცუდი ხელი აღმოაჩნდა არამხოლოდ სეპარატისტებთან დაკავშირებით, არამედ ის ძალიან არაპოპულარულია ქვეყნის შიგნითაც. ზაფხულამდე მის წინააღმდეგ უზარმაზარი დემონსტრაციები ტარდებოდა. სქართველოში ცხელ შემოდგომას ელოდებით?
- სააკაშვილი უნდა გადადგეს. მე მის ადგილზე ამას დიდი ხნის წინ გავაკეთებდი. პოლიტიკა რთული საქმეა. ბევრი რამ პოლიტიკოსის პიროვნებაზეა დამოკიდებული: მის მსოფლმხედველობაზე, გამოცდილებასა და ფსიქიკურ მდგრადობაზე. იყო დრო, როდესაც ჩვენ ერთ მოძრაობაში ვიყავით, მაგრამ ჩვენი გზები დიდი ხნის წინ გაიყარა.
დემოკრატიაზე გადასვლამ რატომ იმუშავა პოლონეთსა და ბალტიის რესპუბლიკებში და ვერ იმუშავა საქართველოსა და რუსეთში?
- აღმოსავლეთ-ევროპის ქვეყნებს უფრო მეტი დემოკრატიული გამოცდილება აქვთ, ვიდრე ჩვენ. მეორე მსოფლიო ომში ფაშისტების დამარცხების შემდეგ, ეს ქვეყნები ვარშავის პაქტის წევრები იყვნენ. მათ საზოგადოებრივი განვითარების გზაზე მოქმედების მეტი თავისუფლება ჰქონდათ. მენდეთ, მე როგორც საბჭოთა პოლიტიკოსმა კარგად შევისწავლე სწორედ ეს სხვაობები სხვადასხვა მისიების დროს.
როდესაც 1992 წელს თქვენ საქართველო ჩაიბარეთ, ქვეყანა კატასტროფულ მდგომარეობაში იყო. რატომ ვერ შესძელით ქვეყნის აყვავებულ დემოკრატიად გადაქცევა?
- ვფიქრობ, ჩვენ უნდა განვასხვავოთ ერთმანეთისგან "აყვავებული" და "დემოკრატიული." საქართველო ჯერ კიდევ ძალიან ღარიბი ქვეყანაა, თუმცა ის ჩემი მმართველობის დროს დემოკრატიული იყო. მართალს ბრძანებთ, როდესაც 1992 წელს საქართველოში დავბრუნდი, აქ აბსოლუტური ქაოსი სუფევდა, ქვეყანა ფაქტობრივად დანგრეული იყო. არ არსებობდა არც პარლამენტი, არც კონსტიტუცია. კონსტიტუციის გარეშე კი არანაირი რეფორმა არ არსებობს. მე ეს შევცვალე და ამას წლები დასჭირდა. 1995 წელს ჩვენ უკვე გვქონდა კონსტიტუცია და რეფორმებიც დავიწყეთ, მაგალითად მიწის რეფორმა: მილიონზე მეტმა ოჯახმა მიწა მიიღო. რეფორმები ჩავატარეთ სამართლებრივი, განათლების, საყოფაცხოვრებო კუთხით. 1992 წელს, როდესაც საქართველოში ჩამოვედი, ის გარე სამყაროსგან იზოლირებული იყო. უკრაინის, მოლდავეთის და რუმინეთის გარდა არავის ვუღიარებივართ. აშშ, რუსეთი და ევროპა - იცდიდნენ. ჩემს ჩამოსვლასთან ერთად მდგომარეობა სწრაფად შეიცვალა.
თქვენ საქართველოს ხელმძღვანელის პოსტზე მართლაც საუკეთესო კანდიდატი იყავით, როგორც "პერესტროიკის” ერთ-ერთ არქიტექტორს თქვენ მსოფლიოში გენდობოდნენ.
- დიახ, მე საერთაშორისო ნდობით ვსარგებლობდი, მაგრამ ყველაზე მნიშვნელოვანი, არამხოლოდ ჩემი პირადი კონტაქტები იყო, არამედ გრძელვადიან პერსპექტივაზე გათვლილი რეფორმების გატარების სიმამაცე და ნება.
მაგრამ თქვენი პრეზიდენტობა მაინც შეწყდა: ბოლოს ხალხი თქვენს წინააღმდეგ გამოვიდა და კაბინეტის დატოვება უკანა კარით მოგიხდათ. თქვენ დროს კორუფცია მეფობდა.
- ეს სიმართლეა, ჩვენ ვერ შევაჩერეთ კორუფცია. ცარიელი ხელით ამას ვერ გააკეთებ. საქართველო ღარიბი ქვეყანაა, სახელმწიფოს კი ცოტა რამ აქვს რისი შეთავაზებაც შეუძლია. მე სამართლებრივი ჩარჩოები უნდა შემექნა, რომ კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლის კანონი მიგვეღო. ჩვენ ეს გავაკეთეთ, მაგრამ დრო აღარ გვეყო.
შესაბამისად თქვენ მიგაჩნიათ, რომ 2003 წლის ”ვარდების რევოლუცია” სახალხო აჯანყება იყო და არა სახელმწიფო გადატრიალება, რომელიც სააკაშვილმა თქვენს წინააღმდეგ მოაწყო?
- ხალხმა ცალსახად ზურგი შემაქცია. ეს სახალხო აჯანყება იყო, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ აჯანყების უკან ხალხის ინტერესები იდგა. აჯანყებას ჯორჯ სოროსი აფინანსებდა. რატომ იყო ის ჩემს წინააღმდეგ არ ვიცი. ჩემგან გათავისუფლება ზოგიერთებს რუსეთშიც სურდათ, თუმცა პუტინს არ ვგულისხმობ. ის იმ დროს ძალიან ახალგაზრდა იყო.
რუსეთის პრეზიდენტი დღესაც ახალგაზრდად ითვლება. ის დასვენების დროს გახდილი მაისურითაც კი დადის, რის უფლებასაც საკუთარ თავს ყველა 56 წლის პოლიტიკოსი ვერ ვისცემს. შესაძლოა მას ამით საკუთარი ძლიერების დემონსტრირება სურს. ის ფიქრობს, რომ ყველაფერი შეუძლია?
- ეს აღარ ვიცი, მე ადამიანის კუნთები ნაკლებად მანაღვლებს. პუტინი გონებამახვილი და ანალიტიკურად მოაზროვნე პოლიტიკოსია. როდესაც მე პრეზიდენტი ვიყავი, ამერიკელებთანაც და პუტინთანაც ძალიან კარგი ურთიერთობები მქონდა.
პერიოდულად პუტინი გირეკავთ ხოლმე?
- მას ზედმეტად ბევრი საქმე აქვს, იმისთვის რომ მე გამიხსენოს.
და რატომ წამოიწყო ამ ანალიტიკოსმა პუტინმა ეს ძვირადღირებული მინი-ომი სამხრეთ-ოსეთის, ამ უსარგებლო მიწის გამო? თუ მას იმის დამტკიცება სურდა, რომ რუსეთი მზადაა თავისი არმია საზღვარგარეთ გაგზავნოს?
- ისტორია პუტინის ფარგლებს სცდება. რუსეთი საქართველოს 1783 წლიდან მისი იმპერიის ნაწილად თვლიდა, თუმცა ჩემი გამოცდილებით, ის კარგი პარტნიორი იყო. ერთხელ როდესაც პრეზიდენტი ვიყავი, მან დამირეკა და მითხრა - "სოჭში ვარ, ჩემთან ჩამოდი, შევხვდეთ და იმავდროულად რამდენიმე კომერციული საკითხი გადავწყვიტოთო." მე გავემგზავრე. მან მითხრა - "სოჭსა და სოხუმს შორის მატარებლები ისევ მუშაობს, მაგრამ თბილისისა და ერევნისკენ არა. მოდით გზა ხელახლა ავაშენოთ და გავხსნათ!" მე აბსოლუტურად ვიზიარებდი მის აზრს. ჩვენ ძალიან გვჭირდებოდა კავშირი რუსეთს, აჯანყებულ აფხაზეთს, შემდეგ სომხეთს და თურქეთს შორის. პუტინმა მინიშნებით მითხრა, რომ ამისთვის გალში დევნილებს დაგვაბრუნებინებდა. 1992 წელს საბრძოლო მოქმედებების დროს გალის რაიონი 80 000-მა ადამიანმა დატოვა. რა თქმა უნდა, მე ამის მომხრე ვიყავი. მან აიღო ტელეფონი და მშვიდობისმყოფელთა გარნიზონს დაუკავშირდა. "გალის მოსახლეობა უნდა დაბრუნდეს" - უთხრა მან. ასეც მოხდა. 65 000 დევნილი სახლებში დაბრუნდა.
ანუ პრეზიდენტი პუტინი საქმის კაცია, რომელიც სიტყვას არ ტეხს?
- დიახ, მაგრამ იმისთვის რომ წარმატებული იყოს პარტნიორი სჭირდება. ჩვენ ეს გამოგვდიოდა. როდესაც ამერიკელებმა სასაზღვრო პოლიცის თანამშრომლების მომზადება შემოგვთავაზეს, მე მოსკოვში გავემგზავრე და ამის თაობაზე მოვუყევი. ის ცოტა გაღიზიანებული ჩანდა. "ჩვენც გვინდა დაგეხმაროთ, მაგრამ ფული არა გვაქვს" - სთქვა მან. მე ვუპასუხე - "მე გაძლევთ გარანტიას, რომ საქართველოში ამერიკის სამხედრო ბაზა არასდროს იქნება." ამის შემდეგ ჩვენ გავედით პრესასთან. პუტინს ჰკითხეს, რას იტყოდა ის ამერიკულ დახმარებაზე, მან უპასუხა რომ - "საქართველო დამოუკიდებელი ქვეყანაა, მას შეუძლია აკეთოს ის რაც სურს, ჩვენ ერთმანეთს ვენდობით." საერთაშორისო პოლიტიკაში არაფერი გამოვა თუკი სიტყვას არ ასრულებ.
სამხრეთ-ოსეთში ომის შემდეგ, კიდევ ენდობით ბატონ პუტინს? გარდა ამისა, პუტინმა რუსეთში დემოკრატია ფაქტობრივად მოსპო.
- მე რუსეთის დამცველი არა ვარ, მაგრამ სიტუაცია ამდენად ტრაგიკულია?
ფაქტობრივად არსებობს ერთპარტიული სისტემა, პარლამენტში ორ მესამედს კრემლის პარტია "ერთიანი რუსეთი" შეადგენს, კრემლის კონტროლქვეშაა მასობრივი ინფორმაციის საშუალებები, სასამართლოები კი პოლიტიზებული - ეს პუტინის ნამუშევარია.
- მაგრამ პარლამენტი მაინც ორპალატიანია.
პარტია "ერთიანი რუსეთი"-ს ორი მესამედით, ყველა იმ საკითხის გატანა ხდება რაც მმართველებს სურთ.
- კომუნისტები ოპოზიციაში არიან.
მაგრამ ეს იმედის მომცემი არ არის. ისინი თავად დანებდნენ, მიხეილ გარბაჩოვმა კი 1990 წელს ”კომუნისტური პარტია” რამდენიმე ნაწილად გაჰყო, რომ მრავალპარტიული სისტემა დაემკვიდრებინა. გორბაჩოვმა თქვენ არ დაგიჯერათ. თითქმის 20 წლის შემდეგ, რუსეთს კვლავ ერთი პარტია მართავს. ხომ არ თვლით, რომ რუსეთში თქვენი პოლიტიკური მემკვიდრეობა ნიავდება?
- გეთანხმებით. ჩვენ მრავალპარტიული სისტემა გვსურდა, დემოკრატიაზე მოწყურებულები ვიყავით. მთრგუნავს ის, რომ დღეს პროცესი საპირისპიროდ ვითარდება, მაგრამ ხანგრძლივ პერსპექტივაში რუსეთი დემოკრატიული განვითარების გზას ვერ ასცდება.
ბატონო შევარდნაძე, თქვენს პოლიტიკურ ცხოვრებაში რომელი პოზიცია იყო ისეთი, რომელშიც თქვენ ყველაზე მეტ წარმატებას მიაღწიეთ და რომელმაც თქვენ ყველაზე მეტი წარმატება მოგიტანათ?
- რა თქმა უნდა ის დრო, როდესაც საგარეო საქმეთა მინისტრი ვიყავი. მე შეერთებულ შტატებთან ურთიერთობების გაუმჯობესებას შევუწყვე ხელი. მაშინ ჩვენ ერთობლივად უამრავი ბირთვული იარაღი და ჩვეულებრივი შეიარაღების მთლიანი არსენალის ნახევარი გავანადგურეთ, რითაც ვფიქრობ, რომ მე სხვებთან ერთად "ცივი ომი" დავასრულე.
ორიგინალი
ინტერვიუ ედუარდ შევარდნაძესთან, სადაც ის საუბრობს როგორც საბჭოთა კავშირის ყოფილი საგარეო საქმეთა მინისტრი საკუთარ როლზე ბერლინის კედლის დაცემის ოცი წლის წინანდელ მოვლენებში, ექვსი წლის წინ - მისი პრეზიდენტობის მარცხსა და ერთი წლის წინანდელ ომზე სამხრეთ-ოსეთში
თქვენი წყალობით ბერლინის კედლის დაცემა საბჭოთა ინტერვენციის და სისხლისღვრის გარეშე მოხდა. მაშინ გრძნობდით ამ მოვლენის მასშტაბურობას?
- კედელი რომ დაინგრა, არ გამკვირვებია. როგორც საბჭოთა კავშირის საგარეო საქმეთა მინისტრი მე გამორჩეულად კარგად ვიყავი ინფორმირებული. ვიცოდი გერმანიაში რაც ხდებოდა, 5 წლის განმავლობაში 68 ქვეყანა მოვიარე. ვიცი რომ ხალხი ამბობს - "ჯეიმს ბეიკერმა და ედუარდ შევარდნაძემ დაანგრიეს კედელი." სინამდვილეში ეს გერმანელმა ხალხმა გააკეთა. მე და გორბაჩოვი მოსკოვში ვისხედით და ყურადღებით ვაკვირდებოდით მოვლენების განვითარებას. ჩვენ მაშინ სასწრაფოდ გადავფრინდით გერმანიაში, რომ იქ საბჭოთა არმიის ინტერვენცია აღგვეკვეთა. ბოლოს და ბოლოს გერმანიაში იმ დროს 500 000-მდე რუსი ჯარისკაცი იყო. სტალინმა ისინი იქ 40-იანი წლების ბოლოს განათავსა, რადგან საბჭოთა კავშირს მაშინ ამერიკისგან განსხვავებით, ჯერ არ ჰქონდა ბირთვული იარაღი. სტალინი ჯარისკაცებით აზღვევდა საბჭოთა კავშირს იმ შემთხვევისთვის, თუკი ამერიკა ჩვენს წინააღმდეგ ბირთვულ იარაღს გამოიყენებდა. ჯარები მზად იყვნენ მარშით გაევლოთ მთელი ევროპა ატლანტიკურ ოკეანემდე. თუკი კედლის დაცემის მოვლენებში ეს 500 000 ჯარისკაცი ჩაერეოდა, თავიდან ვერ ავიცილებდით მესამე მსოფლიო ომს. სიტუაცია იმდენად საჩოთირო გახლდათ, რომ გერმანიაში მე და გორბაჩოვი ერთად გავფრინდით. მარტო მე საკმარისი არ ვიყავი. გორბაჩოვი არმიის უმაღლესი მთავარსარდალი იყო. ამ მხრივ, თქვენ შეგიძლიათ გორბაჩოვს და მეც მადლობა გვითხრათ, რომ ეს სისხლისღვრა თავიდან ავიცილეთ.
საფრთხე მართლაც ამდენად მაღალი იყო?
- ზოგიერთ პოლკში ცხელთავა ადამიანები იყვნენ. მსგავსი ინფორმაცია თითქმის ყველა პოლკზე გაგვაჩნდა. მაშინ ადამიანებს სათითაოდ ველაპარაკებოდით. არავის დაპატიმრება არ მომხდარა, მაგრამ მათ პირადად ვუხსნიდით, რომ არც ერთი ტანკი არ უნდა დაძრულიყო.
თქვენ ათწლეულების განმავლობაში საბჭოთა პოლიტიკური სისტემის ნაწილი იყავით. რა მომენტში გადაწყვიტეთ, რომ ეს სისტემა უნდა დაგენგრიათ?
- 1985 წელს, როდესაც საგარეო საქმეთა მინისტრი გავხდი, ჩემთვის აბსოლუტურად ცხადი იყო, რომ საბჭოთა კავშირი დაიშლებოდა, თუმცა ვფიქრობდი, რომ ამას თორმეტი, ცამეტი წელი მაინც დასჭირდებოდა, თუმცა ყველაფერი გაცილებით უფრო სწრაფად მოხდა.
მიხეილ გორბაჩოვსაც ესმოდა, რომ "პერესტროიკის" დაწყებით საბჭოთა კავშირს ამთავრებდით?
- პირველ რიგში უნდა აღვნიშნო, რომ მე საგარეო საქმეთა მინისტრად ჩემი დანიშვნის კატეგორიული წინააღმდეგი გახლდით. ბოლოს და ბოლოს, საგარეო პოლიტიკა - მეცნიერებაა. მე კი ვიყავი პოლიტიკოსი პროვინციიდან, ვხელმძღვანელობდი რესპუბლიკას, რომელიც პერიფერიაზე მდებარეობდა. ანდრეი გრომიკო ამ უწყებას ჩემამდე 22 წელი ხელმძღვანელობდა.
მგონი ზედმეტად დიდი დროა.
- რა თქმა უნდა. ამიტომ სურდა გარბაჩოვს, ვიღაც ჩემნაირი. ის თავის თავს ეუბნებოდა: მთავარია ერთი ადამიანი მაინც იყოს ისეთი, რომელსაც გარდაქმნის აუცილებლობა ესმის. პოლიტბიურომ მიბრძანა და წინააღმდეგ ვერ წავიდოდი. პარტიის დავალება მაშინ ყველაფერი იყო. რა თქმა უნდა, ასევე მნიშვნელოვანი ფაქტორი იყო გორბაჩოვის და ჩემი მეგობრობა. ჩვენ ოჯახებითაც ძალიან ვახლობლობდით. საერთო ჯამში შეიძლება ითქვას, რომ საბჭოთა კავშირის წარმატებული საგარეო საქმეთა მინისტრი ვიყავი, არ მეთანხმებით?
ყოველ შემთხვევაში დასავლეთი ამ საკითხზე ნამდვილად თანხმდება.
რა იყო "პერესტროიკაში” თქვენთვის მთავარი ნაციონალური ასპექტი - თქვენი სამშობლოს, საქართველოს დამოუკიდებლობა, თუ ადამიანის უფლებები - ზოგადად საბჭოთა მოქალაქეების თავისუფლება?
- შეგვიძლია ეს ორი რამ ერთმანეთისგან არ გავმიჯნოთ. მე იმედი მქონდა, რომ დემოკრატიზაცია მოსკოვის პერიფერიაზე სიტუაციას შეცვლიდა. ვფიქრობ, დამეთანხმებით: ეთნიკური უმცირესობები გაცილებით მგრძნობიარეები არიან, როდესაც საქმე ადამიანის უფლებების დაცვას ეხება, ვიდრე უმრავლესობის წარმომადგენლები. რა თქმა უნდა, საპირისპირო მაგალითებიც არსებობს. გაიხსენეთ, ჩემი თანამემამულე სტალინი!
გორბაჩოვთან თქვენი მეგობრობა და პოლიტიკური პარტნიორობა ამ საკითხს ხომ არ შეეწირა? მას როგორც რუსს, რესპუბლიკების თვითგამორკვევის საკითხი ალბათ ნაკლებად აღელვებდა, ვიდრე თქვენ, როგორც ქართველს.
- რა თქმა უნდა, მე მისგან უფრო განსხვავებული ინტერესები მქონდა, მაგრამ ის, თუ რატომ დაინგრა ჩვენი პარტნიორობა გრძელი ისტორიაა. დეტალებით თავს არ შეგაწყენთ. თავის დროზე მე უკეთ ვიყავი ინფორმირებული ვიდრე ის. მე ვიცოდი, რომ მისი დამხობის გეგმები არსებობდა. მან არ დამიჯერა. მართლაც, ჩვენი ბოლო საუბრიდან ორ თვეში, როდესაც მე უკვე გადამდგარი ვიყავი, გადატრიალება მოხდა. მადლობა ღმერთს, ბორის ელცინი 1991 წლის აგვისტოში უკვე რუსეთის პრეზიდენტი იყო და ხელი მოაწერა კანონს, რომლითაც მთელი შეიარაღებული ძალები საკუთარ კონტროლს დაუქვემდებარა. აჯანყების ინიციატორი ვიცე-პრეზიდენტი გენადი იანაევი იყო. მას გორბაჩოვის პრეზიდენტად შენარჩუნება ფორმალურად სურდა, რეალურად კი ძალაუფლების მითვისებას გეგმავდა. მას "პერესტროიკაში” მონაწილე ყველა ადამიანის დასჯა სურდა. შავ სიაში მე მეორე ადგილი მეკავა.
არც თუ სასიამოვნო პოზიციაა.
- ნამდვილად, მაგრამ ჩვენ ამ ყველაფერს გავუძელით.
20 წლის შემდეგ მოსკოვსა და თბილისს შორის დიპლომატიური ურთიერთობა შეწყვეტილია. საქართველოს შიგნით შექმნილი სიტუაცია დამთრგუნველია.
- ადამიანები აქ თავს ბედნიერად არ გრძნობენ. არსებობს უზარმაზარი პრობლემები. ქართველების უმრავლესობა სიღარიბეში ცხოვრობს და ჩვენი ტერიტორიის ნაწილი დაკარგულია.
შესძლებს კი საქართველო სამხრეთ-ოსეთის და აფხაზეთის უკან დაბრუნებას?
- ეს საერთაშორისო სიტუაციაზეა დამოკიდებული, განსაკუთრებით რუსეთზე. რუსეთმა უზარმაზარი შეცდომა დაუშვა, როდესაც ამ აჯანყებული რეგიონების დამოუკიდებლობა აღიარა. იმავდროულად, ძალიან სახიფათო პრეცედენტი შეიქმნა. ჩეჩნეთი სამხრეთ-ოსეთზე სამჯერ დიდია. დაღესტნის მოსახლეობა სამხრეთ-ოსეთის მოსახლეობაზე ოთხჯერ მეტია. დაღესტანი კასპიის ზღვის სანაპიროსთან მდებარეობს და დაუპატიჟებელი სტუმრებისთვის მოწყვლადია. როდესაც თავად ასეთი რესპუბლიკები გაქვს, არ არის საჭირო სხვისი აჯანყებული რესპუბლიკების აღიარებით თამაში. ეს რუსეთის მომავალს საფრთხეს უქმნის.
თუმცა დღეს რუსეთის პოლიტიკური სისტემა სტაბილურად გამოიყურება. პუტინიზმი მედვედევის სახით პოპულარულია. იმის არანაირი ნიშანი არ სჩანს, რომ რუსეთი სამხრეთ-ოსეთის აღიარების ფაქტს უკან წაიღებს.
- გარეგნულად შესაძლოა ასეც სჩანდეს, მაგრამ დააკვირდით რა ხდება ჩრდილოეთ-კავკასიაში. იქ ხალხი თავდასხმებისგან თითქმის ყოველდღიურად იღუპება. ეს არ ჰგავს სტაბილურობას.
ჩრდილოეთ-კავკასიის რესპუბლიკებში აჯანყებულები, რუსეთის ფედერაციისგან დამოუკიდებლობისთვის იბრძვიან. სამხრეთ-ოსეთს პირიქით, სურს რომ რუსეთს ეკუთვნოდეს. ბოლოს და ბოლოს ვის აქვს თვითგამორკვევის უფლება და ვის არა?
- ამისთვის არსებობს კონსტიტუციები. იქ ყველაფერი წერია, ვის რისი გაკეთება შეუძლია. ბუნებრივია, არსებობს კონსტიტუციები, რომლებიც მხოლოდ ქაღალდზე არსებობს. ასე იყო საბჭოთა კავშირში: ყველა ქვეყანას თვითგამორკვევის მხოლოდ თეორიული უფლება ჰქონდა. იმის გამო რომ საკუთარ კონსტიტუციას პატივს არ სცემდა, საბჭოთა კავშირი ბოლოს დაიღუპა კიდეც.
და მაინც, რატომ არ შეუძლია სამხრეთ-ოსეთს საქართველოსგან დამოუკიდებლობა გამოაცხადოს. საქართველო ხომ გამოეყო 18 წლის წინ რუსეთის ფედერაციას?
- სამხრეთ-ოსეთი დამოუკიდებელი სახელმწიფო არასდროს ყოფილა. საქართველოს სუვერენიტეტი სამი წლის განმავლობაში - 1918-დან 1921-წლამდე მაინც არსებობდა. მაშინ ხელისუფლებაში მენშევიკები იყვნენ, მერე ბოლშევიკები მოვიდნენ და ოსები და აფხაზები მათ მიესალმნენ, რადგან მათ ავტონომიებს დაჰპირდნენ. იმავდროულად მე-20 საუკუნის დასაწყისში, ცხინვალში სულ ოთხი ოსური ოჯახი ცხოვრობდა. საბჭოთა კავშირში სამხრეთ-ოსეთი და აფხაზეთი ავტონომიის უფლებებით სარგებლობდნენ.
რაც მათ შემდეგ პირველმა პრეზიდენტმა ზვიად გამსახურდიამ წამქეზებლური ტონით წაართვა. ამით გამსახურდიამ ხელ-ფეხი ხომ არ გაუხსნა სეპარატისტებს?
- რა თქმა უნდა, ეს სწორი არ იყო. ისევე, როგორც დღევანდელ პრეზიდენტს მიხეილ სააკაშვილს ბევრი რაღაცის სხვაგვარად გაკეთება შეეძლო. ერთი წლის წინ ის ომში არაფრით არ უნდა ჩართულიყო! სექტემბრის ბოლოს უნდა გამოქვეყნდეს საგამოძიებო კომისიის დასკვნა, რომელშიც ომზე პასუხისმგებელი მხარე გამოჩნდება. ამას საერთაშორისო თვალსაზრისით სერიოზული მნიშვნელობა ექნება.
მაგრამ ყველაფერი ხომ უკვე დიდი ხანია ცნობილია. 2008 წლის 7 აგვისტოს საქართველომ სამხრეთ-ოსეთზე შეტევა წამოიწყო, რასაც 8 აგვისტოს აბსოლუტურად მომზადებულმა რუსეთმა მთელი ძალით უპასუხა. სააკაშვილი მთლიანად წამოეგო პუტინის პროვოკაციებს. საბოლოო ჯამში რუსეთმა ისე მიიღო ის რაც სურდა, რომ პირველს მას არ გაუსვრია.
- მე ამ საკითხზე ასეთი მკაფიო აზრი არა მაქვს. პირადად ჩემი მოსაზრებაა, რომ ომზე პასუხისმგებელი ორივე მხარეა.
თქვენს მემკვიდრე მიხეილ სააკაშვილს, სამწუხაროდ ცუდი ხელი აღმოაჩნდა არამხოლოდ სეპარატისტებთან დაკავშირებით, არამედ ის ძალიან არაპოპულარულია ქვეყნის შიგნითაც. ზაფხულამდე მის წინააღმდეგ უზარმაზარი დემონსტრაციები ტარდებოდა. სქართველოში ცხელ შემოდგომას ელოდებით?
- სააკაშვილი უნდა გადადგეს. მე მის ადგილზე ამას დიდი ხნის წინ გავაკეთებდი. პოლიტიკა რთული საქმეა. ბევრი რამ პოლიტიკოსის პიროვნებაზეა დამოკიდებული: მის მსოფლმხედველობაზე, გამოცდილებასა და ფსიქიკურ მდგრადობაზე. იყო დრო, როდესაც ჩვენ ერთ მოძრაობაში ვიყავით, მაგრამ ჩვენი გზები დიდი ხნის წინ გაიყარა.
დემოკრატიაზე გადასვლამ რატომ იმუშავა პოლონეთსა და ბალტიის რესპუბლიკებში და ვერ იმუშავა საქართველოსა და რუსეთში?
- აღმოსავლეთ-ევროპის ქვეყნებს უფრო მეტი დემოკრატიული გამოცდილება აქვთ, ვიდრე ჩვენ. მეორე მსოფლიო ომში ფაშისტების დამარცხების შემდეგ, ეს ქვეყნები ვარშავის პაქტის წევრები იყვნენ. მათ საზოგადოებრივი განვითარების გზაზე მოქმედების მეტი თავისუფლება ჰქონდათ. მენდეთ, მე როგორც საბჭოთა პოლიტიკოსმა კარგად შევისწავლე სწორედ ეს სხვაობები სხვადასხვა მისიების დროს.
როდესაც 1992 წელს თქვენ საქართველო ჩაიბარეთ, ქვეყანა კატასტროფულ მდგომარეობაში იყო. რატომ ვერ შესძელით ქვეყნის აყვავებულ დემოკრატიად გადაქცევა?
- ვფიქრობ, ჩვენ უნდა განვასხვავოთ ერთმანეთისგან "აყვავებული" და "დემოკრატიული." საქართველო ჯერ კიდევ ძალიან ღარიბი ქვეყანაა, თუმცა ის ჩემი მმართველობის დროს დემოკრატიული იყო. მართალს ბრძანებთ, როდესაც 1992 წელს საქართველოში დავბრუნდი, აქ აბსოლუტური ქაოსი სუფევდა, ქვეყანა ფაქტობრივად დანგრეული იყო. არ არსებობდა არც პარლამენტი, არც კონსტიტუცია. კონსტიტუციის გარეშე კი არანაირი რეფორმა არ არსებობს. მე ეს შევცვალე და ამას წლები დასჭირდა. 1995 წელს ჩვენ უკვე გვქონდა კონსტიტუცია და რეფორმებიც დავიწყეთ, მაგალითად მიწის რეფორმა: მილიონზე მეტმა ოჯახმა მიწა მიიღო. რეფორმები ჩავატარეთ სამართლებრივი, განათლების, საყოფაცხოვრებო კუთხით. 1992 წელს, როდესაც საქართველოში ჩამოვედი, ის გარე სამყაროსგან იზოლირებული იყო. უკრაინის, მოლდავეთის და რუმინეთის გარდა არავის ვუღიარებივართ. აშშ, რუსეთი და ევროპა - იცდიდნენ. ჩემს ჩამოსვლასთან ერთად მდგომარეობა სწრაფად შეიცვალა.
თქვენ საქართველოს ხელმძღვანელის პოსტზე მართლაც საუკეთესო კანდიდატი იყავით, როგორც "პერესტროიკის” ერთ-ერთ არქიტექტორს თქვენ მსოფლიოში გენდობოდნენ.
- დიახ, მე საერთაშორისო ნდობით ვსარგებლობდი, მაგრამ ყველაზე მნიშვნელოვანი, არამხოლოდ ჩემი პირადი კონტაქტები იყო, არამედ გრძელვადიან პერსპექტივაზე გათვლილი რეფორმების გატარების სიმამაცე და ნება.
მაგრამ თქვენი პრეზიდენტობა მაინც შეწყდა: ბოლოს ხალხი თქვენს წინააღმდეგ გამოვიდა და კაბინეტის დატოვება უკანა კარით მოგიხდათ. თქვენ დროს კორუფცია მეფობდა.
- ეს სიმართლეა, ჩვენ ვერ შევაჩერეთ კორუფცია. ცარიელი ხელით ამას ვერ გააკეთებ. საქართველო ღარიბი ქვეყანაა, სახელმწიფოს კი ცოტა რამ აქვს რისი შეთავაზებაც შეუძლია. მე სამართლებრივი ჩარჩოები უნდა შემექნა, რომ კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლის კანონი მიგვეღო. ჩვენ ეს გავაკეთეთ, მაგრამ დრო აღარ გვეყო.
შესაბამისად თქვენ მიგაჩნიათ, რომ 2003 წლის ”ვარდების რევოლუცია” სახალხო აჯანყება იყო და არა სახელმწიფო გადატრიალება, რომელიც სააკაშვილმა თქვენს წინააღმდეგ მოაწყო?
- ხალხმა ცალსახად ზურგი შემაქცია. ეს სახალხო აჯანყება იყო, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ აჯანყების უკან ხალხის ინტერესები იდგა. აჯანყებას ჯორჯ სოროსი აფინანსებდა. რატომ იყო ის ჩემს წინააღმდეგ არ ვიცი. ჩემგან გათავისუფლება ზოგიერთებს რუსეთშიც სურდათ, თუმცა პუტინს არ ვგულისხმობ. ის იმ დროს ძალიან ახალგაზრდა იყო.
რუსეთის პრეზიდენტი დღესაც ახალგაზრდად ითვლება. ის დასვენების დროს გახდილი მაისურითაც კი დადის, რის უფლებასაც საკუთარ თავს ყველა 56 წლის პოლიტიკოსი ვერ ვისცემს. შესაძლოა მას ამით საკუთარი ძლიერების დემონსტრირება სურს. ის ფიქრობს, რომ ყველაფერი შეუძლია?
- ეს აღარ ვიცი, მე ადამიანის კუნთები ნაკლებად მანაღვლებს. პუტინი გონებამახვილი და ანალიტიკურად მოაზროვნე პოლიტიკოსია. როდესაც მე პრეზიდენტი ვიყავი, ამერიკელებთანაც და პუტინთანაც ძალიან კარგი ურთიერთობები მქონდა.
პერიოდულად პუტინი გირეკავთ ხოლმე?
- მას ზედმეტად ბევრი საქმე აქვს, იმისთვის რომ მე გამიხსენოს.
და რატომ წამოიწყო ამ ანალიტიკოსმა პუტინმა ეს ძვირადღირებული მინი-ომი სამხრეთ-ოსეთის, ამ უსარგებლო მიწის გამო? თუ მას იმის დამტკიცება სურდა, რომ რუსეთი მზადაა თავისი არმია საზღვარგარეთ გაგზავნოს?
- ისტორია პუტინის ფარგლებს სცდება. რუსეთი საქართველოს 1783 წლიდან მისი იმპერიის ნაწილად თვლიდა, თუმცა ჩემი გამოცდილებით, ის კარგი პარტნიორი იყო. ერთხელ როდესაც პრეზიდენტი ვიყავი, მან დამირეკა და მითხრა - "სოჭში ვარ, ჩემთან ჩამოდი, შევხვდეთ და იმავდროულად რამდენიმე კომერციული საკითხი გადავწყვიტოთო." მე გავემგზავრე. მან მითხრა - "სოჭსა და სოხუმს შორის მატარებლები ისევ მუშაობს, მაგრამ თბილისისა და ერევნისკენ არა. მოდით გზა ხელახლა ავაშენოთ და გავხსნათ!" მე აბსოლუტურად ვიზიარებდი მის აზრს. ჩვენ ძალიან გვჭირდებოდა კავშირი რუსეთს, აჯანყებულ აფხაზეთს, შემდეგ სომხეთს და თურქეთს შორის. პუტინმა მინიშნებით მითხრა, რომ ამისთვის გალში დევნილებს დაგვაბრუნებინებდა. 1992 წელს საბრძოლო მოქმედებების დროს გალის რაიონი 80 000-მა ადამიანმა დატოვა. რა თქმა უნდა, მე ამის მომხრე ვიყავი. მან აიღო ტელეფონი და მშვიდობისმყოფელთა გარნიზონს დაუკავშირდა. "გალის მოსახლეობა უნდა დაბრუნდეს" - უთხრა მან. ასეც მოხდა. 65 000 დევნილი სახლებში დაბრუნდა.
ანუ პრეზიდენტი პუტინი საქმის კაცია, რომელიც სიტყვას არ ტეხს?
- დიახ, მაგრამ იმისთვის რომ წარმატებული იყოს პარტნიორი სჭირდება. ჩვენ ეს გამოგვდიოდა. როდესაც ამერიკელებმა სასაზღვრო პოლიცის თანამშრომლების მომზადება შემოგვთავაზეს, მე მოსკოვში გავემგზავრე და ამის თაობაზე მოვუყევი. ის ცოტა გაღიზიანებული ჩანდა. "ჩვენც გვინდა დაგეხმაროთ, მაგრამ ფული არა გვაქვს" - სთქვა მან. მე ვუპასუხე - "მე გაძლევთ გარანტიას, რომ საქართველოში ამერიკის სამხედრო ბაზა არასდროს იქნება." ამის შემდეგ ჩვენ გავედით პრესასთან. პუტინს ჰკითხეს, რას იტყოდა ის ამერიკულ დახმარებაზე, მან უპასუხა რომ - "საქართველო დამოუკიდებელი ქვეყანაა, მას შეუძლია აკეთოს ის რაც სურს, ჩვენ ერთმანეთს ვენდობით." საერთაშორისო პოლიტიკაში არაფერი გამოვა თუკი სიტყვას არ ასრულებ.
სამხრეთ-ოსეთში ომის შემდეგ, კიდევ ენდობით ბატონ პუტინს? გარდა ამისა, პუტინმა რუსეთში დემოკრატია ფაქტობრივად მოსპო.
- მე რუსეთის დამცველი არა ვარ, მაგრამ სიტუაცია ამდენად ტრაგიკულია?
ფაქტობრივად არსებობს ერთპარტიული სისტემა, პარლამენტში ორ მესამედს კრემლის პარტია "ერთიანი რუსეთი" შეადგენს, კრემლის კონტროლქვეშაა მასობრივი ინფორმაციის საშუალებები, სასამართლოები კი პოლიტიზებული - ეს პუტინის ნამუშევარია.
- მაგრამ პარლამენტი მაინც ორპალატიანია.
პარტია "ერთიანი რუსეთი"-ს ორი მესამედით, ყველა იმ საკითხის გატანა ხდება რაც მმართველებს სურთ.
- კომუნისტები ოპოზიციაში არიან.
მაგრამ ეს იმედის მომცემი არ არის. ისინი თავად დანებდნენ, მიხეილ გარბაჩოვმა კი 1990 წელს ”კომუნისტური პარტია” რამდენიმე ნაწილად გაჰყო, რომ მრავალპარტიული სისტემა დაემკვიდრებინა. გორბაჩოვმა თქვენ არ დაგიჯერათ. თითქმის 20 წლის შემდეგ, რუსეთს კვლავ ერთი პარტია მართავს. ხომ არ თვლით, რომ რუსეთში თქვენი პოლიტიკური მემკვიდრეობა ნიავდება?
- გეთანხმებით. ჩვენ მრავალპარტიული სისტემა გვსურდა, დემოკრატიაზე მოწყურებულები ვიყავით. მთრგუნავს ის, რომ დღეს პროცესი საპირისპიროდ ვითარდება, მაგრამ ხანგრძლივ პერსპექტივაში რუსეთი დემოკრატიული განვითარების გზას ვერ ასცდება.
ბატონო შევარდნაძე, თქვენს პოლიტიკურ ცხოვრებაში რომელი პოზიცია იყო ისეთი, რომელშიც თქვენ ყველაზე მეტ წარმატებას მიაღწიეთ და რომელმაც თქვენ ყველაზე მეტი წარმატება მოგიტანათ?
- რა თქმა უნდა ის დრო, როდესაც საგარეო საქმეთა მინისტრი ვიყავი. მე შეერთებულ შტატებთან ურთიერთობების გაუმჯობესებას შევუწყვე ხელი. მაშინ ჩვენ ერთობლივად უამრავი ბირთვული იარაღი და ჩვეულებრივი შეიარაღების მთლიანი არსენალის ნახევარი გავანადგურეთ, რითაც ვფიქრობ, რომ მე სხვებთან ერთად "ცივი ომი" დავასრულე.
ორიგინალი
